Jaaroverzicht?

Dit wordt de laatste Vocalies van 2009. Dat noopt tot een jaaroverzicht: ik probeerde de hoofdredacteur ook al aan te zetten tot het maken van zo?n overzicht, maar hij trok er niet erg aan, terwijl hij toch hilarische overzichten weet te maken? Dan ga ik maar aan de bak en maak een overzicht aan de hand van mijn muzikale bezigheden in het afgelopen jaar en aan de hand van mijn agenda en dit weblog.

Januari:
Gauw klaar: ik werd 50, kreeg een prachtige reis naar New York cadeau en werd ?ontvoerd? naar Marken en naar Mario (een prachtige Italiaans restaurant in Neck bij Purmerend). We werden in zangerig Italiaans te woord gestaan tijdens het eten. Het had ook in het Nederlands gekund, maar de ober leek er duidelijk plezier in te hebben dat we hem zonder ondertiteling verstonden en nog in het Italiaans reageerden ook (minder zangerig dan zijn uitspraak, maar toch). Het bord met felicitaties voor mijn verjaardag in het Italiaans erop maakte veel indruk. Ik ben een bevoorrechte middelbare vrouw geworden.

Februari:
Ik begon mijn nieuwe baan. Werd als een koningin ontvangen en gleed bijna vanzelfsprekend de ?moederschoot van de overheid? weer in. Binnen drie dagen was het alsof ik nooit ergens anders gewerkt had. Bijna, nooit ergens anders, want muziek was in eerste instantie ver te zoeken. Dat je een leven kunt leiden zonder, was nooit eerder in mij opgekomen. En dat het leven zonder misschien zelfs makkelijker is al helemaal niet. Maar als er ergens een deurtje dicht gaat, gaat er elders eentje open, dat had ik al eens eerder geleerd. Ineens was er die collega die wel bleek te weten van dat ene akkoord in Don Giovanni en er waren er zelfs die wisten dat Beethoven een componist was en niet de linksbuiten van FC Bayern?< Met het projectkoor van Carl zongen we in een steenkoude kerk in Waalre oud repertoire van Durante en Vivaldi. Maart Ik voer de klassieke kwoot in op de website. Met het doel wat vaker dan één keer per week van me te laten horen… Het gaat even goed, maar sterft dan een voortijdige dood. Het ontschiet me te vaak om er continuïteit in te krijgen. Toch weer es mee beginnen, met die klassieke kwoot… April New York, New York Wat een stad! The Phantom of the opera, Anne Sofie von Otter in Carnegie Hall en Charles Aznavour (dan nog net geen 85 jaar oud…). Need I say more… Mei Trompettist Martijn Zijlmans doet eindexamen aan het conservatorium in Utrecht en ik maak dus een ‘trip down memory lane’. Hij slaagt met een acht en ik fluister hem moederlijk in het oor toch vooral verder te studeren: nog twee jaar lekker alleen met klassieke muziek bezig zijn…. Heerlijk toch?! We nemen de cd op met de Gregoriaanse mis ‘Missa pro matre nostra’(oftewel in het Brabants: ‘Mis voor ons moeder’. Mooi weekend! Juni Ik mag in een panel over de praktijk van de klassieke muziek in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Beetje high brow, maar wel een leuke bijeenkomst en ik kan weer mijn credo beleiden: ‘klassieke muziek is voor Jan en alleman’ Juli We vergaderen in de warmte van de juli-maand voor het eerst over het Carmen-project. Het wordt vast geweldig… Falstaff van Giuseppe Verdi op de Parade in Den Bosch! Geweldige uitvoering las ik later. Ik kon er niet bij zijn. Hopelijk doen ze het in 2010 weer. Augustus Genieten van theaterfestival De Boulevard. Heerlijke tijd in de stad. Goed weer, lekkere potten bier, mooie voorstellingen. Dit jaar geen echte hoogvliegers en ik vind er te weinig klassieke muziek. Misschien mag ik daar in 2010 verandering in brengen door er Carmen te zingen. Ik schrijf een paar leuke zanglessen voor de website. Ze worden nog gelezen ook! September Ellende, want Podplaza, die mijn Vocaliezen host, trekt zonder enige aankondiging vooraf de stekker eruit. Hufterig vind ik het nog steeds, maar mijn frustratie daarover ben ik tot de dag van vandaag niet kwijt gekunnen (wat een vreselijk Nederlands, excuus). Ik mis op een kwade maandagavond ineens alle (meer dan 30!) podcasts en jank een potje. Uiteindelijk komt het goed en wordt het zelfs beter: nu beheer ik ze zelf en ik huur ergens schijfruimte waar ze op staan en u kunt weer lustig downloaden. Vraag me niet hoe het allemaal technisch werkt, dat weet Martijn, die mij bijstaat bij computerellende. We zingen met het projectkoor een concert in Rijsbergen waar zegge en schrijven 23 mensen op af komen. Goed concert, jammer van al het publiek dat niet kwam: die misten dat! Oktober Vakantie in de Piemonte, met overwegend nazomers goed weer en de hele week goed gezelschap. De Carmenrepetities beginnen en het project begint vorm te krijgen. Ik timmer mijn stem binnen het bereik van een mezzo-sopraan en probeer ook de kleur wat donkerder te maken. Langzaam voegt-ie zich. November Ik praat een concert van vriend Carl aan elkaar: The Nicholas Cantata. Prachtig concert; een van de beste concerten van het projectkoor (MET: Möbius Ensemble Tilburg, onthoud die naam) tot nu toe. December: Ik maak kennis met de poppen van Carmen: Carmen zelf en Don José. Het is liefde op het eerste gezicht. Ik krijg mijn vaste aanstelling bij mijn nieuwe werkgever: de overheid. Dat maakt me zowel verdrietig als blij: ik werk er graag, maar de weg naar achter de microfoon lijkt voorgoed afgesloten en de pijn daarover kan fel opspelen, nog steeds, af en toe… Of toch niet: half december belt een lokale omroep: of ik niet bij hen eens per 14 dagen een uur klassieke muziek kan maken, op radio? Het motto voor 2009 was dus: als er ergens een deur dicht gaat, gaat er elders een open. Dat u dat mag ervaren in 2010! En er gezond bij mag blijven!

Carmen over Carmen

Mag ik u even voorstellen: een illuster paar: Carmen en Don José. Elkaars tegengestelden, elkaars ongeluk, elkaars enige en grote echte liefde, elkaars noodlot. Wees niet bang, ze leven niet echt, ze komen pas tot leven (en dan bijna griezelig echt) als iemand het handvat achter hun hoofd vastpakt en het touwtje van de onderkaak bedient. Dan komt de ziel, die ze ook zonder bediening al lijken te hebben, ineens tot leven en blijken ze, ook klunzig bediend door een amateur poppenspeler als ik (wat zeg ik amateur poppenspeler, da’s al veel te hoog gegrepen; ik ben een stuntelige beginneling, een leerling-leerling, een…) ineens het vermogen te hebben tot ontroering, tot tegenspraak, tot goedkeuring en afkeuring, tot inspiratie.

Voor degenen onder u die nu met de oren klapperen, omdat ze de voorgeschiedenis niet kennen: de hierboven afgebeelde poppen zijn de hoofdrolspelers in een kleine produktie die in februari/maart 2010 in premiere gaat, met als titel ‘Carmen over Carmen’. Een lang gekoesterde droom gaat daarmee voor mij in vervulling. Lang geleden sprak ik met poppenspeler en regisseur Jan Smeets over die droom en dattie waarschijnlijk nooit uit zou komen: de rol van Carmen zingen. Hij kwam erop terug, ergens twee jaar geleden: ‘misschien kan het nu wel…’ En dus gaat Carmen eindelijk uitlegen waarom Don José ‘een dweil van een vent’ is en gaat Don José nog een keer de fout in. Ik zing de dialogen aan elkaar met aria’s uit de opera Carmen. Eindlijk kan ik het verhaal vertellen van hoe het volgens mij gegaan is. Het ontwikkelt zich allemaal nog, maar als de ingezette tendens doorzet komt er juweeltje tot leven dat hopelijk de harten van veel liefhebbers van opera, klassieke muziek én poppenspel zal beroeren en zal aanzetten tot reflectie over de rol van Carmen.

Die rol van Carmen is altijd al aanleiding tot controverse en discussie geweest. Een van de eerste stukken die ik solo zong was de Habanera uit Carmen en door de jaren heen (ik zing het stuk nu al meer dan dertig jaar) ontlokte ooit een zangpedagoog de opmerking: je zingt ‘m te ge-emancipeerd; Carmen is geen Dolle Mina! Een ander zei later, veel later: Carmen is een hoer, je zingt haar te berekenend, te slim, te beredeneerd, het moet veel geiler. Weer een paar jaar later: ja jeetje zeg, Carmen is geen hoer, ze is iemand die veel intelligenter is dan haar tegenspeler Don José, al heeft ze niet gestudeerd, doe nou niet zo ordinair door je rokken tussen je benen te trekken. Dat past Carmen niet. Mijn ziel zuchtte en mijn geest bleef naar nieuwe manier zoeken om de Habanera te vertolken en Carmen recht te doen.

Femme fatale, of femme totale? De waarheid ligt ergens midden in de cirkel van opvattingen over de rol van Carmen. Ik heb het altijd voor haar opgenomen, hoer noch Dolle Mina, berekenend noch geil… ze is gewoon zichzelf en bereid de prijs te betalen die daarvoor staat: een vroegtijdige, gewelddadige dood. In die zin voel ik mij verwant, jezelf trouw blijven heeft een prijs, al is die in mijn geval bij lange na niet de dood (gelukkig; ik ben van plan nog lang te blijven schrijven en zingen).

We hebben veel plezier bij het voorbereiden van deze productie en we leren veel van elkaar; ieder brengt zijn/haar eigen expertise mee en geen van ons is zo eigenwijs dattie de weg naar een goed resultaat blokkeert.
George Bizet had eens moeten weten toen hij in 1875 zijn Carmen schreef, dat het de inspiratie zou zijn tot films, ijsshows (er is een geschaatste versie van Carmen, of u het nou gelooft of niet), poppenspelen en dans. Het zou hem vast plezier gedaan hebben.

Benieuwd geworden? De première is op 7 maart 2010 in Den Bosch. U zult ‘m ongetwijfeld aangekondigd zien en ik hou u middels een bescheiden ‘Carmen-journaal’ op de hoogte. En wilt u meer weten over deze manier van poppen bedienen? Klik hier

Woolfie

Vandaag in 1791 stierf Mozart, Wolfgang Amadeus Mozart, een van de grootste, zo niet de grootste, componisten aller tijden. Doodsoorzaak: onbekend. Plaats van ter aarde bestelling: onbekend (nou niet helemaal; ze hebben ‘m in een massagraf gedumpt). Omstandigheden van overlijden: op zijn minst apart te noemen.
Het lijkt potdorie wel een politierapport in plaats van een hommage aan een groots componist.
In ieder geval geeft zijn overlijdensdag mij de gelegenheid eindelijk het verhaal over de karbonaadjes eens te vertellen.
Ooit, op een andere plaats en in andere omstandigheden schreef ik al eens een stukkie over het overlijden van Mozart, maar dat stukkie bestaat niet meer en in de annalen van deze weblog vond ik er nog niks over terug, dus kan ik me lekker nog een keer uitleven.

Er doen de wildste verhalen de rond over hoe Wolfgang Amadeus Mozart aan zijn einde kwam. De wildste met kop en schouders is wel het verhaal dat Antonio Salieri hem vergiftigd zou hebben. Op die theorie is de film Amadeus gebaseerd en regisseur Milos Forman heeft dat thema briljant uitgewerkt. Ik zal die Mozart-giebel van Tom Hulce nooit meer vergeten. Prompt deed jarenlang dat verhaal de ronde. Kletskoek, zeggen wetenschappers, kan niet, is niet waar, leuk verzonnen; de Italianen zouden zeggen ‘se non è vero è ben trovato!’ (als het niet waar is, is het leuk gevonden/verzonnen).

Oververmoeid en ondervoed is ook zo’n theorie en die komt een stuk dichter bij de waarheid. Hoewel: ondervoed was-ie niet helemaal en hier komen de karbonaadjes om de hoek kijken. Verkeerd gevoed en onregelmatig eten en roofbouw op lichaam en geest plegen en dat allemaal even schudden en dan heb je een grote kans dat het mis gaat. Mozart schreef obsessief aan zijn requiem, alsof hij wist dat het misschien niet zou lukken het af te maken.

Die karbonaadjes? Mozart schrijft ergens in een briefje aan een vriend dat hij karbonaadjes heeft gegeten en dat die hem niet bepaald lekker bekomen zijn en dat hij er gruwelijk last van heeft. Hebt u ooit bedorven (of rauw) vlees gegeten of bedorven wijn gedronken? Nou, daar ben je ziek van.

Het is dat Mozart bijna dwangmatig briefjes en kattenbelletjes schreef, anders hadden we lang niet zo veel over hem geweten. Wij studeerden a-vu zingen tijdens mijn conservatoriumjaren uit een map vol bijeen-gekopieerde vellen van bladmuziek, overal vandaan. Onze leraar had het voorblad voorzien van een inktvlek die Mozart ooit gemaakt had in een van zijn partituren en waar hij zelf in een aantal talen ‘varken’ bij had geschreven, als scheldwoord voor zijn slordigheid.

Geleerden hebben lang geprobeerd aan de hand van een schedel die uit hetzelfde massagraf zou komen als waarin Mozart gelegen zou hebben vast te stellen wat er aan de hand was, maar ze hebben zelfs niet kunnen vaststellen of de schedel wel van Mozart was, laat staan iets over doodsoorzaken. We zullen het moeten doen met zijn muziek (me dunkt…!) en met onze eigen fantasie. Als je in 31 jaar (Mozart was 4 toen hij zijn eerste KV schreef en bij zijn overlijden was hij bij KV 626) meer dan 600 geregistreerde stukken schrijft heb je wel een beetje roofbouw gepleegd lijkt me. In onze tijd zou Mozart waarschijnlijk gediagnosticeerd zijn als minstens ADHD, zo niet erger.

Het blijven voor het grootste deel speculaties en fantasieën, want hij is er niet meer, onze ‘Woolfie’ zoals Constance hem in de film Amadeus erg on-Duits noemt. Gelukkig liet hij ons muziek na, veel muziek, niet alles even origineel, maar allemaal bruikbaar en een heleboel briljant, vooral zijn opera’s.

In het filmpje de voorlaatste scene uit Don Giovanni. Let vooral op de twee beginaccoorden. In Mozarts tijd waren die (tenminste het eerste) nog nooit hiervoor gebruikt, Het klinkt even heel wrang. Onze oren zijn er inmiddels allang aan gewend, maar toen schrok het publiek zich een hoedje. Het akkoord ‘lost vervolgens op’ tot een normaal akkoord, maar zet de sfeer voor de hele scene. Buitengewoon beklemmend! En let op de Commendatore. Kijk hoe veel moeite het hem kost de tonen voorin te houden. Hij komt anders nooit ‘door’ het voluit spelende orkest heen. Er zijn maar weinig bassen die dat goed kunnen. De scene is berucht onder bassen. Prachtig ge-enseneerd en gezongen! Ik kon het niet laten en joutjoepte er nog een paar, maar die Commendatores kwamen nog niet in de buurt van deze.
Cadeautje op deze sterfdag van Mozart en Sinterklaas-ochtend!