Zo heb je dagen waarop je je op je schedel krabt omdat je geen onderwerpen hebt voor stukkies en zo heb je dagen dat je niet kunt kIezen. Vandaag in 1910 werd sopraan Maria Cebotari geboren en vandaag in 1931 stierf sopraan Nellie Melba (ja, naar haar werd het ijsje Peche Melba genoemd!); van beiden zijn nog net opnamen, maar die zijn zo ijzig van klank dat ik er niet naar kan luisteren, laat staan dat ik u veroordeel tot het tot u nemen van zoveel snerpende sopraanklanken…ik heb toch al zo weinig lezers/luisteraars…
Dus een ander onderwerp gezocht. Ik zag tevens dat vandaag in 1835 de opera ‘La Juive’ (de Jodin) van Fromental Halévy in première ging. Intrigerende opera. Ik heb er laatst iets over geprogrammeerd in Vocalies en ik kende de opera niet, terwijl ik toch aardig thuis ben in dat repertoire. Mede trouwens door het programmeren van mijn podcasts, waardoor je soms de gekste dingen tegenkomt.
‘La Juive’ dus, een grand opera in vijf bedrijven op een libretto van Eugène Scribe. De wereldpremière vond plaats op 23 februari 1835, in de Opéra in Parijs.
Eerst maar effe het verhaaltje. Ik geef u de korte versie: de opera gaat over de verboden liefde tussen een Joodse vrouw en een Christenman. Enig ander ding dat meespeelt is de wraakzuchtigheid van de vader van de hoofdpersoon en zijn materialisme. Die dragen ertoe bij dat de twee gelieven te gronde gaan.
‘La Juive’ was een van de meest populaire opera’s van de negentiende eeuw. Aan het einde springt de hoofdpersoon, Rachel, in een ketel kokend water en haar vader springt haar na. Dat zet de regisseur al voor een paar dilemma’s, maar dat zouden we tegenwoordig wel oplossen met veel stoom en gedoe. Hoe ze dat in 1835 deden? In de negentiende eeuw was het onderwerp van liefde tussen twee geloven vaak onderwerp van discussie, slim libretto dus. En er zit veel ruimte in de opera (een vijf-akter) voor koor en ballet (tussen de bedrijven). Overigens was Halévy zelf Joods. De aria “Rachel, quand du seigneur” van de tenor is een hele bekende.
In het filmpje ziet u de grote aria van Eléazar de vader van de titelrol. Hij gaat uit wraak zijn dochter in het kokende water laten springen en dat besef is net doorgedrongen. Neil Shicoff zingt een van de aria’s van zijn leven. Ik zag hem ooit in ‘La Traviata’ in de rol van Alfredo rondlopen alsof hij in de verkeerde film terecht was gekomen en ik had het niet zo met hem, maar daar ben ik nu van teruggekomen. Ik realiseer me ook dat ‘in de verkeerde film’ ook te maken heeft met de regisseur en hier heeft Shicoff een goeie gehad.
Hier is de tekst, met mijn (vrije) vertaling:
Rachel! quand du Seigneur la grâce tutélaire, mes tremblantes mains confia ton berceau, j’avais à ton bonheur voué ma vie entière. O Rachel! … et c’est moi que te livre au bourreau! Mais j’entends une voix qui me crie: Sauvez-moi de la mort qui m’attend! Je suis jeune et je tiens à la vie, Ô mon père épargnez votre enfant.
Rachel, sinds de heer mij jouw voogd heeft gemaakt en jouw wieg aan mijn trillende handen heeft toevertrouwd heb ik mijn leven gewijd aan jouw geluk. O Rachel en nu ben ik het die je aan de beul overlevert. En ik hoor je stem die naar me roept: “Red mij van de dood! Ik ben jong en ik hang aan het leven. O mijn vader red mij, uw kind!”
Een van de mooiste aria’s die ik de laatste tijd gehoord heb. Tip: kijk ‘m één keer, lees vervolgens mijn stukkie hieronder en kijk ‘m dan nog een keer…
Kijk hoe Shicoff mooi het lange, lange voorspel vol acteert met zich uitkleden. Hij is zo in gedachten en kwelling verzonken dat hij niet eens in de gaten lijkt te hebben dat er publiek bij zit en dat is heel knap. Zo’n aria vergt heel veel lichamelijk werk en dan zo rustig kunnen blijven, dan ben je een grote.
Hulde voor de hobo (tenminste, ik meen een hobo te herkennen), het wordt prachtig gespeeld dat voorspel!
Shicoff zet meteen het tempo naar zijn hand, langzamer dan het voorgespeeld werd en hij maakt het zich niet makkelijk, die twee lange lijnen achter elkaar zingen, pfoe. Eentje zou me nog lukken, maar in de tweede zou ik bij moeten snappen en ik had toch een goeie techniek (wat dat betreft). De dictie is wat week, de man is doodmoe, zijn acteren is volkomen organisch. En hij durft uit te zingen tot hij echt geen lucht meer heeft, dat doe je alleen als je je lijf heeeeel goed kent en kwetsbaar durft te zijn.
Ik weet niet hoe het u verging, maar ik hield het niet droog in het tweede gedeelte. De dirigent heeft in de gaten dat er iets bijzonders aan de hand is en houdt Shicoff nauwlettend in de gaten, de begeleiding is hier buitengewoon summier en als het orkest kijkt, kun je dat magisch moment creëren waar opera je vaak de gelegenheid toe geeft.
Wow, en dan valt hij op zijn knieën zonder dat je in de toon wat hoort! En dat gefluisterde ‘moi!’ heeft een functie: hij is daardoor helemaal ‘leeg’ en kan diep en laag inademen voor die laatste prachtige lange noot, waar je – contradictioneel genoeg – hoort dat het in de rest van de zaal werkelijk doodstil wordt. Prachtig!