Ruzie tussen Lichaam en Ziel?

René Jacobs en de Akademie für Alte Musik hebben het weer gedaan: een nieuwe CD uitgebracht van ‘ouwe muziek’
En ze hebben een wat merkwaardige productie op touw gezet dit keer ‘Rappresentatione di anima et di corpo’ van Emilio de’ Cavalieri. Gaat het hier nou over een opera of over een oratorium? En – als je de ’soort’ gedetermineerd hebt – wás het wel de eerste in zijn soort?

Eerst maar even kort over Cavalieri, telg uit een aristocratisch geslacht uit Rome. Zijn vader was bevriend met Michelangelo, toe maar…. Cavalieri componeerde voor de familie De Medici, in die tijd zo’n beetje de rijkste familie ter wereld (wat wil je ook, bankiers avant la lettre, sommige dingen veranderen niet). Die composities waren er eerder dan die van Monteverdi, dus je kunt beweren dat Cavalieri de eerste opera geschreven heeft, of minstens een vooruitwijzing ernaar.

Laten we het een opera noemen, tenslotte gaat het om drie actes, scènisch en met een gesproken proloog, dus het heeft wel zo’n beetje alles van een opera. En dan trekken we ons niks aan van de autoriteiten die zeggen dat het zonneklaar is dat deze productie vooruitwijst naar oratorium. Ik ben meer van opera dan van oratorium, u?
Het is een merkwaardig fenomeen, deze Rappresentatione. Een en al allegorieën: het Lichaam en de Ziel zijn met elkaar in dispuut, nou eigenlijk in oorlo… Ook Plezier (hoe vertaal je ‘Pleasure’ uit het Engels in dit verband?), Tijd en de Wereld komen aan het woord.

Het lijkt allemaal een beetje stoffig, maar als je hier en daar recensies leest kom je erachter dat Jacobs goed bezig is geweest. Fris, sprankelend, een eye-opener… zijn zo maar wat termen die je terugvindt als je de recensies leest.

In het filmpje een stukje uit een wel zeer intrigerende uitvoering van deze opera in de Berlijnse Staatsoper. Ineens is het meer van deze tijd, een beetje een Carnivale-achtige uitvoering…

Benvenuto Cellini, een opera met schelmenstreken

Er staat een nieuwe podcast klaar om beluisterd te worden. Zie de grote icoon hiernaast.

Ze gaan samenwerken! Jippie!!! ‘Onze’ Nationale Opera en de English National Opera, London en Teatro dell’Opera di Roma. Dat is uitzonderlijk goed nieuws, want nu is het mogelijk grotere producties neer te zetten, geregisseerd door bekende(re) regisseurs. Niet dat ik een hekel heb aan onbekende, bevlogen nieuwkomers, maar de grote jongens zijn niet voor niks groot geworden, toch? En dit keer hebben ze wel een hele grote te pakken: Terry Gilliam, bekend van Monty Python en van een respectabel aantal (Arthouse-achtige) films die qua enscenering zijn weerga niet kenden. The Fisher King met Jeff Bridges en Robin Williams is een van mijn lievelingen…

Mijn zangersvingers gaan er bijna van jeuken, met zo’n man samenwerken, wow…. Daar steek je nog es wat van op!
Ik denk dat ook Berlioz zou kwispelen in zijn graf als hij ervan hoorde. Het wordt namelijk zijn opera ‘Benvenuto Cellini’ die door deze drie theaters op de planken gezet gaat worden.
De première is op 9 mei in Amsterdam en er zijn uitvoeringen op 12, 15, 18 en 25 mei. Tussen 5 en 27 juni moet u naar London; wanneer-ie in Rome gaat, heb ik niet uit kunnen vlooien voor u, wie het weet mag het zeggen.

Het verhaal viste ik van de site van de Nationale Opera:
Met zijn eerste opera pakte de Franse componist Hector Berlioz meteen flink uit. Nadat hij de memoires van de 16de-eeuwse beeldhouwer Benvenuto Cellini had gelezen, identificeerde hij zich met deze vechter voor onafhankelijke kunst en persoonlijke vrijheid.
Het gaat over het voltooien van een Perseus-beeld in opdracht van paus Clemens VII. Fieramosca, Cellini’s rivaal, zet hem telkens de voet dwars. Op Aswoensdag weet de beeldhouwer het beeld nog net op tijd af te maken, ondanks Fieramosca’s poging tot sabotage. Niet alleen de kunstenaar triomfeert, ook de mens: nu Cellini zijn taak heeft volbracht, mag hij trouwen met zijn geliefde Teresa. Benvenuto Cellini is een kruidig geheel − met liefde, spanning, doodslag en de dreiging van de strop, naast komische situaties en schelmenstreken…. Schelmenstreken… heerlijk woord

In het filmpje de trailer van de English National Opera, London. Gilliam heeft zijn stempel gedrukt, dat zie je meteen. Het wordt smullen. Zoek vooral op YouTube verder. Er staan leuke interviews met zangers en met Gilliam zelf op. De ideale lente-productie!

Hans van den Eijnden

Toen ik vorige week schreef dat ik vanaf nu wat vaker (en onregelmatiger) zou gaan schrijven op Vocalies, realiseerde ik me niet dat de eerste aanleiding om dat inderdaad te gaan doen een zeer droevige zou zijn. Pianist, vriend, en muzikale duizendpoot (zo schrijft het Eindhovens Dagblad) Hans van den Eijnden overleed op 10 april, na een kort ziekbed. Ik hoorde dat hij ernstig ziek zou zijn op een verjaardagsfeestje op 11 april, net nadat ik weer in Eindhoven woon, na bijna veertien jaar afwezigheid in de regio. Achteraf blijkt hij toen al dood te zijn geweest.

Ik maakte de laatste vijftien jaar geen deel uit van zijn leven. Na mijn verhuizing van Helmond naar Den Bosch in 2001 verloor ik hem uit het oog. Een paar jaar geleden stopte ik met solo-zingen en was er geen aanleiding meer om hem op te sporen. U weet hoe dat gaat: soms stuurt het leven je andere richtingen uit. Ik schaam mij er niet voor dat er geen contact meer was en ik wist zeker: als ik hem weer tegenkom, is het onmiddellijk weer ouwe jongens krentenbrood, zo gaat dat met sommige mensen.

Die kans is dus voorbij, geen ouwe jongens krentenbrood, geen Hans meer. Geen blik over de piano of vleugel vol ironie, of cynisme, of humor, of een mengeling van die drie. Geen gebrom meer bij foute noten, geen zenuwachtig zijn meer of-ie wel op tijd zou zijn, geen volle vreugde als een concert gelukt was, niet meer samen buigen voor applaus, nooit meer, niks meer, stilte, oneindigheid voor hem.

Hij was streng, Hans, van de pianisten waar ik met enige regelmaat mee werkte was hij de strengste. Bij repetities liet hij je er ongenadig uitvliegen als je er met de pet naar gooide. Foute noten werden genadeloos afgestraft…
“Staat er niet…” zei hij, stopte met spelen en keek vanachter zijn brillenglazen dwars door je heen.
“Mwah…,” zei ik, “zo zing ik het altijd al…” (typische domme-sopraan-opmerking).
“Kan me niet schelen,” zei hij, “staat er niet…”
Na enig aandringen en enige nederigheid was hij bereid voor te spelen wat er dan wél stond en als je je best deed werd je weer in genade aangenomen.

Bij uitvoeringen ving hij onvoorwaardelijk. Schoot die ene foute noot er toch weer in, dan verblikte hij niet en ving je op, met Hans kwam je zonder kleerscheuren aan het einde van je aria en als hij merkte dat je bij die ene lastige cadens in ademnood kwam, versnelde hij uiterst subtiel.

Hij kon transponerend spelen, een van de weinige pianisten die ik ken die die vaardigheid machtig was: je zette hem een stuk voor dat bijvoorbeeld in G stond en als je het een toon lager wilde horen was het net alsof hij ergens in zijn hoofd een klik maakte en speelde hij het doodgemoedereerd in F. Hij kon begeleiden als hij dronken was, hij speelde alle genres muziek, hij hield rekening met zangers en blazers (die moeten immers ademen), hij kon dirigeren, arrangeren, zuipen als een tempelier, mooie verhalen vertellen en je moet wel van hem houden en nu is hij er niet meer.

En ik kan niet eens afscheid van hem nemen, het enige dat ik kan doen is dit eerbetoon schrijven. De amateur-muziekwereld zal hem vreselijk missen, de profs zullen hem vreselijk missen, meer dan ze zich misschien nu realiseren. Ik weet dat hij weinig familie had, hij verloor veel van zijn naasten aan kanker en aan andere vreselijke gebeurtenissen. Daar heeft hij heel veel moeite mee gehad, al heeft hij dat maar bij één gelegenheid ooit laten blijken.

Dag lieve Hans, dank voor wat je geweest bent, behouden vaart en een goede thuiskomst.

Macbeth bij de Nationale Opera

Oef, je moet wel een sterke maag hebben voor deze voorstelling denk ik… Ik bedoel Giuseppe Verdi’s ‘Macbeth’ die op 3 april in première ging en nog tot 28 april speelt. Als je de website van de Nationale Opera open klikt zet Macbeth net zijn kroon op en wat er vervolgens gebeurt moet u maar even zelf gaan googelen.

Shakespeare’s Macbeth heeft altijd erg tot de verbeelding gesproken. Waarschijnlijk sprak de bloederigheid ervan destijds al mensen aan, we griezelen nou eenmaal graag en houden van sensatie en bad guy’s. Dat de werkelijkheid tegenwoordig de fictie van destijds ruim overstijgt is een zorgelijke ontwikkeling, op zijn zachtst gezegd… maar allez, daar gaat de klassieke muziek gelukkig niet over…

Het verhaal:
Aan veldheer Macbeth wordt door heksen voorspeld dat hij koning van Schotland zal worden. Ze voorspellen hem bovendien dat hij koning zal blijven ‘zolang het bos van Birnam niet naar Dunsinane komt, en dat niemand hem kan doden, behalve degene die niet uit een vrouw geboren is’.
Hij voelt zich oppermachtig en – mede onder leiding van zijn buitengewoon machtswellustige echtgenote – baant zich moordend een weg naar de top.
Geen liefdesverhaal dus, dat er meestal bij Verdi wel inzit…

Uiteraard loopt het slecht af… Lady Macbeth wordt krankzinnig: ze ziet steeds het bloed van de mede door haar toedoen vermoorde mannen aan haar handen. Het leger verschuilt zich achter takken en struiken en rukt op naar het kasteel…

Uiteindelijk hakt Macduff hem het hoofd af, die voorspelling van de heksen komt ook uit: Macduff is voortijdig uit de buik van zijn moeder gesneden (ik zei toch dat het een bloederig verhaal is….)
Het is een prachtige en tegelijkertijd verschrikkelijke opera. ik heb er erg van gesmuld. De slot-aria van lady Macbeth is legendarisch. Ik programmeerde ‘m al eens in mijn podcasts en schreef er ook al eens over.
Gaan naar die voorstelling!

In het filmpje de trailer van de Nationale Opera-voorstelling. Ze laten nogal wat muziek horen, gelukkig. De hoofdrol is nu eens niet voor een tenor, maar voor een bariton en de rol staat bekend als bariton-killer: als je er te vroeg in je carrière aan begint, zou die carrière wel eens een korte kunnen zijn. Maar je kan wel je duistere kanten aanspreken en dat is leuk…

Turbulente tijden

Turbulente tijden liggen achter mij. Ik kwam er de afgelopen weken voor het eerst in de bijna zeven jaar dat ik deze stukkies schrijf, niet toe er een te produceren, laat staan een podcast op te laden. Reden? Ik zat middenin de meest stressvolle periode die een mens maar kan overkomen: een verhuisperiode. De laatste keer dat die periode er was, was in april 2001. Een volgende keer komt er niet, hoop ik. Ik zit hier achter een geïmproviseerd bureautje (twee keer twee boekendozen en een plank erover) dit stukkie aan u te typen. Wat ben ik blij dat het achter de rug is. Pfoe…

Wilt u de stoere verhalen erover lezen: ga naar www.stroomopwaarts.com. Ik ga er niet meer woorden aan vuil maken, dat kan mijn echtgenoot – hoofdredacteur van Stroomopwaarts en mijn kompas op deze Vocalies-website – veel beter. Ik ga me weer lekker wijden aan de klassieke muziek.

Ik ga vanaf nu nog maar één keer per maand een podcast opladen. Ik wil ook wel eens wat rust en met een goed boeken op de (onze nieuwe) bank. Ik ga meer schrijven dan een stukkie per week, maar wat onregelmatiger, als er iets te beleven valt op het gebied van klassieke muziek zult u me horen (lezen). Ik schreeuw dat dan via facebook van de daken. Hoe ik mijn gastcolumnschap op Stroomopwaarts ga invullen, moet ik nog met de hoofdredacteur uitvlooien; het lijkt me sterk dat ik niet tot een vergelijk met hem kom…

Mocht u Vocalies dus gemist hebben de afgelopen weken: ze is niet dood, ze leeft!

De laatste keer op weg van Den Bosch (ik verdom het om het nog ’s-Hertogenbosch te blijven noemen, voor wie zou ik?) naar Eindhoven draaide mijn echtgenoot in de auto keihard ‘Home’ van Dotan, een nieuwe (pop)ster aan het firmament. Ik vind het een mooie man, een sterk nummer en prachtige dieptrommen, maar vooral veel van hetzelfde… Ik kies dus voor een klassiek ‘nummer’. Uit de Liederkreis (opus 39) van Robert Schumann het Lied ‘Die Nacht’. De tekst van het laatste deeltje daaruit luidt:
Und meine Seele spannte weit ihre Flügel aus,
flog durch die stillen Lande als flöge sie nach Haus.

Zó voelde ik mij toen ik Eindhoven (geen mooie stad, maar vanaf nu (weer) míjn stad) binnenreed op 1 april jongstleden.

Dus vooral voor mezelf, maar ook voor u, lezer dezes, een opname van Matthias Goerne, die het wonderschoon zingt.