Monthly Archives: October 2017

Als u een beetje opschiet kunt u haar nog horen: sopraan Lenneke Ruiten in de Muntopera in Brussel (‘Opera La Monnaie’ klinkt zoveel sjieker vindt u ook niet?). Ze zingt nog tot 15 november 2017 de loeimoeilijke rol van Giunia uit Mozart’s opera Lucio Scilla. Er zit een aria in die opera die onzingbaar zou zijn. “Ah se il crudel periglio” is de titel. “Oh, als het wrede gevaar…”; grappige woordspeling, als je de moeilijkheidsgraad en het gevaar voor je stembanden in ogenschouw neemt.

In het stuk dat ik erover las schrijft Flip Feyten dat het misschien Mozart’s onervarenheid met opera was, of dat Mozart misschien over-ambitieus geweest is met deze aria.

Ja, het was me er eentje, onze Woolfie… In tegenstelling tot een heleboel andere componisten hield hij geen rekening met zangers. Hij behandelde de stem zoals hij een klavier behandeld zou hebben. Ademen en het instrument klaar zetten om een toon te produceren? Beje gek, moet de zanger zelf maar uitzoeken…

Ik leg het uit, het is een van mijn stokpaardjes, moet u weten. Als je voor een klavier zit en je slaat een toets aan, is er onmiddellijk geluid, de hamer tikt tegen de snaren en huppekee, daar is je toon. Als je aan een snaar van een gitaar plukt krijg je hetzelfde effect: er is meteen een toon. Met een trommelstok op een strak gespannen vel meppen… Affijn, die hoef ik niet uit te leggen.

Bij strijkers is er al een soort vertraging: het aanzetten van een strijkstok op een stel snaren kost tijd. Bij blazers en zangers is er nog meer tijd nodig. Daar moet ingeademd worden, voor een zekere ademsteun gezorgd (hoewel je dat laatste niet zou zeggen als je ziet hoe schielijk sommige pop-zangers een toon produceren). Een toon dient gestuurd, geplaatst te worden en stembandjes zijn spieren, ook daar is aanlooptijd nodig.
Een blazer heeft te maken met lucht en lipspanning (mooi woord daarvoor: ‘embouchure’) en ventielen, een zanger tekst, om over emotie die er mee moet klinken nog maar te zwijgen.

Er zijn componisten die – sommigen minder, anderen meer – rekening houden met het feit dat er een mini-procesje aan een toon vooraf gaat: Verdi bijvoorbeeld was met een sopraan getrouwd. Die werd wel gecorrigeerd als hij onzingbaars schreef. Ik zie in gedachten Giuseppina al hoofdschuddend wijzen op de gekrabbelde noten die op de vleugel liggen: “Dat gaat zo niet niet, caro mio ben, dat moet anders…”

(Ik weet het, ik weet het, Mozart’s echtgenote Constance kon ook zingen, maar die was volgens mij niet zo bewust met de composities van haar man bezig…).

Gevolg: uw Vocalies had nooit moeite met Verdi en altijd met Mozart (en nog meer met Bach). En Lenneke en ik hebben dezelfde (uitstekende!) docent gehad: bariton Meinard Kraak en ik vermoed zijn invloed bij de opmerking in het interview met Lenneke: hier en daar een toon weglaten en in plaats daarvan ademen. Pragmaticus als hij is, zal Meinard haar dat ongetwijfeld geadviseerd hebben. Want dat deed hij mij ook: “mens, adem bij als het nodig is en doe dat georganiseerd en op een plek waar het kan. En vooral: kijk erbij alsof het zo moet…” Heerlijk!

Ga kijken naar Lucio Scilla als u kunt; de kans dat u in de komende tien jaren deze aria nog een keer live kunt horen is uitermate klein en Lenneke Ruiten weet er weg mee als geen ander.

Natuurlijk was er nog niks van die prachtige aria te horen op YouTube. ‘La Monnaie’ houdt het kruit droog, dat kan ik begrijpen. Dus laad ik een aandoenlijk filmpje in met assistent-dirigent Giancarlo Rizzi, die in heerlijk Frans (geen nood: er zijn ondertitels!) en lekker direct de opera uitlegt.
Ik vond het net opera-cabaret… Geweldig!

.

Wat een geweldige middag hadden we met Musico in Luik. Een unieke kans om een opera mee te maken in een niet zo’n groot theater (en ook niet zo heel erg bekend) met prachtige solisten in een opera die zo loei-moeilijk te zingen is, dattie maar weinig uitgevoerd wordt. Als je het namelijk niet goed doet met deze opera wordt-ie vervelend, langdradig en larmoyant.
De knagers onder u hebben wellicht in de gaten over welke opera ik het heb: ‘Norma’ van Vincenzo Bellini.

Patrizia Ciofi zong de titelrol. Er was van te voren gezegd: je moet even wennen aan haar geluid en aan haar verschijning en dat klopte: het was net alsof ze moest warm draaien (‘aangloeien’, zei een van mijn gasten), maar ze was snel op toeren en kroop met huid en haar in de rol, hier en daar de colloraturen kracht bijzettend met haar hele lijf.

Oei, dacht ik, als die techniek maar het einde haalt, maar het geluid was aan het einde nog net zo helder als aan het begin.

Ze kreeg meesterlijk tegenspel van de mezzo die de (ook al zware!) rol van Adalgisa zong: Josè Maria Lo Monaco. De twee mengden als geen ander stel dat ik ooit samen hoorde zingen: het stak van zuiverheid en denderde in onze oren.

Natuurlijk viel er over de productie best wat te zeggen: het koor moest eigenlijk een schop onder zijn kont hebben (allemaal?); tijdens ‘Casta Diva’ (de wereldberoemde aria!) was het ongelijk en ik boog voorover om de dirigent te zien en vond zijn gebaar overduidelijk… waarom dan een volle tel achterlopen?

Het ballet had van mij niet zo gehoeven, leek er met de haren bijgesleept en ik moest af en toe mijn best doen om me niet te ergeren.

Gregory Kunde zong zijn Pollione zoals hij in een aankondigingsfilmpje zei: hij probeerde er een ‘gewone’ man van te maken. Zijn vibrato gaat een beetje naar beneden, maar er was verder op zijn zang niks aan te merken. Zijn kostuum werkte een beetje op de lachspieren. Ik vond hem net Fred Flintstone. Als ik hem was, had ik me in een ‘tenor-kuur’ gegooid en geëist dat ze me een kostuum gaven waarin ik me wel goed kon bewegen en dat er niet uitzag als een plastic harnas-met-poging-tot-sixpack. Maar allee, ik ben geen wereldberoemde tenor…

Ik wilde echter genieten en besloot me van de minpunten – klein als ze waren – niks aan te trekken.

Vooral aan het einde had Norma me te pakken: de aria waarin ze haar vader om vergeving vraagt, vlak voordat ze de brandstapel op gaat was hartverscheurend en dreef me – alsnog – de tranen naar de ogen.

Omdat het verhaal kort te vertellen is, hieronder het plot:
De Gallische hoge-priesteres Norma trouwde ooit met een Romein, lees: de vijand. Pollione is zijn naam en ze heeft twee kinderen met deze man. Als ze erachter komt dat hij verliefd is op Adalgisa, breekt haar hart. Woedend en wanhopig overweegt ze haar kinderen te doden, maar haar moeder-instinct houdt haar tegen. Uiteindelijk moet ze naar de brandstapel en besluit Pollione haar daar toch te volgen.
Ik laad het filmpje op met een kort interview met Ciofi.

Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven (uit mijn stadsie dus…) hebben de mythe ontkracht dat de Griekse theaters een akoestiek-tot-en-met-de-laatste-rijen zouden hebben.
Ik sloeg het Eindhovens Dagblad open en op pagina drie grijnzen mij twee voldane koppies tegemoet van de onderzoekers: nee, je kunt niet tot en met de laatste rij een speld op het toneel horen vallen en nee, een stem-met-gewoon-volume is niet op de achterste rij verstaanbaar.

Ik mopper het artikel door: ze zullen het wel niet met een vol theater nog een keer gemeten hebben en waarom hebben ze mij niet meegenomen, ik zou ze wel eens laten horen wat akoestiek-tot-en-met-de-laatste-rij is en wat nou: stem-met-gewoon-volume, je wordt toch als zanger/acteur verondersteld wat meer gas te geven dan wanneer je een gesprek met iemand hebt, of ben ik gek…?
Maar mythe en meten-is-weten zijn natuurlijk heel verschillende dingen. En verstaan en horen zijn ook twee heel verschillende dingen, net als luisteren en gehoorzamen.

Ik was in een grijs verleden in het theater in Taormina en zat op een van de achterste rijen (vooral óm en rond te kijken trouwens, want het uitzicht is daar fenomenaal) . Op en voor het toneel waren medewerkers bezig op te ruimen; er lagen steigerpijpen en planken. Al snel trok het geluid daar, vóór, mijn aandacht, weg van het uitzicht. Ik ben veel auditiever ingesteld dan de meeste mensen: beeld intrigeert mij zeer, maar geluid nog veel meer en ik ben gezegend met uitstekende oren. Ik kon ieder woord van de werkers daar beneden verstaan en de lichte klònkjes waarmee de pijpen tegen elkaar kletterden of neergelegd werden kwamen boven allemaal aan.

Toen de mannen klaar waren ben ik naar beneden gelopen en op de plek gaan staan waar zij zo-even gestaan hadden. Mijn oren spitsten zich (als u erbij was geweest had u ze wellicht zelfs zíen spitsten… grapje). Er gebeurt met een zanger als hij/zij in een akoestisch goede ruimte staat iets bijzonders, misschien is dat wel onderdeel van ‘Das Gewisse Etwas’ waar ik het in mijn stukkies over vocale klassieke muziek wel eens over heb. Er begint ergens in je iets te trillen. Het heeft niks met pedant of aandacht-trekkerij te maken, maar je krijgt de onweerstaanbare drang geluid te maken, óp te zingen, je levenslust, of verdriet, of opwinding te uiten. Dat is wat ten grondslag ligt aan een zanger (en dan bedoel ik een èchte zanger – in alle genres trouwens – niet zo modieus halfbakken tiepje dat zonder microfoon niks kan) en ook dat is een mythe en een mysterie en niet in metingen te vatten.

Ik heb geleerd (de conventie, weet u…) die trillingen te registreren, maar er niks mee te doen. En nu ik niet meer actief zing, is het makkelijker er niet aan toe te geven, maar ze zijn er nog wel: als ik een kerk inloop en de galm van mijn voetstappen hoor, in hallen van stadhuizen (de hal van het gemeentehuis in het Brabantse Gemert (waar ik ooit werkte) had een puike akoestiek; hoe het nu is weet ik niet) en sommige theaters klinken al vanaf het moment dat je de eerste stap achter op het toneel zet (het minitheatertje in Jesi bijvoorbeeld).
Ik kon het toen niet laten en jubelde een toonladder en hoorde mijn stem aantikken in alle rondingen van het theater. Een mythe was het…

Zag u ergens de afgelopen weken Tom Lanoye (je spreekt het echt uit als Lanwà…) bij De Wereld Draait Door? En dacht u toen ook: naar die voorstelling zou ik wel eens toe willen, maar ja, er zijn vast geen kaartjes meer?
Echtgenoot keek van opzij en zag mijn breiwerk zakken, ik had alle concentratie nodig om Lanoye’s mengeling van Vlaams, Engels, Amerikaans en Frans te volgen.

Een dag later zag ik een subtiele verandering in onze gezamenlijk Google-agenda… 13 oktober: ‘Stadsschouwburg Tilburg, Tom Lanoye, ‘Ten oorlog’’ en ik ben er geweest, gisterenavond en ik zit vanochtend aan de ontbijttafel nog uit te puffen. Wat een energie van die kleine, wat onooglijke Vlaming, die je op straat gewoon voorbij zou lopen. En wat kwam Shakespeare dichtbij en wat is er veel aan vocaal geweld te beleven zonder dat er echt gezongen wordt… een ontdekkinkje van de afgelopen maanden, waarin ik meer gesproken dan gezongen woord tot mij nam. Maar dan het uitbundig gesproken woord!

Ik heb het gevreten gisteren, de voorstelling begint als een soort one man-show, sterk cabaret-achtig en aan het einde zit je ademloos te kijken naar de ondergang van ‘Risjaar Modderfokker the Thirth’, een gebochelde dégénére, die volstrekt terecht voortijdig aan zijn einde komt.

Alles komt langs, seks, liefde, wellust, kindermisbruik, machtsmisbruik, je noemt het maar op. Het is tegelijkertijd een zegen en een verschrikking dat je moet inzien dat Shakespeare tijdloos is en wellicht zal blijven… zolang er mensen rondlopen op deze geteisterde aardkloot, zul je stukken kunnen schrijven over groot menselijk vermogen tot liefhebben en zorgen en het misschien nog wel groter vermogen tot moorden en machtsmisbruik.

Ga kijken, als je langzaam in de voorstelling glijdt is het verbazend makkelijk Lanoye’s mengeling van talen en stijlen te volgen. Wat een acteur!

Op 19 oktober staat-ie in Rotterdam en op 23 oktober in Heerlen, daarna vertrekt hij naar Vlaanderen. Google hem!

In het filmpje het gesprek over de voorstelling in DWDD.

Het gaat kei-goed met de klassieke vocale muziek (laat mij ook eens populair taalgebruik plegen…).

Ik geef u een volkomen willekeurig rijtje:
Sopraan Lenneke Ruiten straalt en scoort met haar Lucia di Lammermoor.
Sopraan Eva-Maria Westbroek doet dat met Leonora in La Forza del Destino.
Mezzo-sopraan Tania Kross doet haar naam eer aan en crosst-over met de rol van Carmen en met haar bijdrage aan het programma ‘Beste zangers’.
Bastiaan Everink (de mannen blijven niet achter) fietst als een dolle door zwaar opera-repertoire, schrijft een boek over zijn carrière en staat ook in 2018 weer op de rol voor allerlei interessants.
Thomas Oliemans zong liederen van Duparc en Mahler in Het Concertgebouw en doet dat programma vast nog elders in het land.
Zo zou ik nog een eindje door kunnen gaan…

In plaats daarvan doe ik u kort verslag van een voorstelling waar ik afgelopen week met Musico was, weliswaar geen vocale, min of meer wel een klassieke. Een opmerking van een van mijn gasten zette me aan het denken: “het is net opera”, sprak iemand toen we naar buiten liepen uit de Maschinenhalle Zweckel na de voorstelling ‘Kleine Seelen’ (naar het boek van Louis Couperus) door Toneelgroep Amsterdam.

Het ging om de voorstelling daar in het kader van de Ruhrtriënnale 2017. Alleen de titel was vertaald hoor, de voorstelling was in het Nederlands, boventiteld in het Duits en Engels.

Een prachtige voorstelling, maar niet een waar je vrolijk van werd, dat had-ie al gemeen met opera. Wat-ie nog meer met opera gemeen had was het stemgebruik. Vooral de rol van Marietje raakte me. Actrice Hélène Devos is een buitengewoon frêle meissie, waar op momenten een geluid uitkwam van heb ik jou daar….
En ook Hans Kesting wist af en toe oorverdovend te wezen.

Pfoe, dacht ik, wil je dit meer avonden achter elkaar doen moet je inderdaad behoorlijk wat aan stembeheersing doen en uitkijken met je conditie. Petje af! Ook voor de pianist trouwens, die de hele avond aan de bak moest en zich uitstekend en sfeervol van zijn taak kweet.
Ga kijken als u kunt. TGA speelt deze voorstelling nog in de Stadsschouwburg Amsterdam:
13, 14, 15 okt oktober en 11, 12, 15, 16, 17, 18 november 2017.

In het filmpje de trailer van de voorstelling, waarin u trouwens meteen hoort dat er wel degelijk gezongen wordt in deze voorstelling en niet eens zo slecht ook… En dat mooie Vlaamse tintje…