Voor het schrijven van mijn wekelijks logje heb ik vandaag te kiezen uit verschillende gebeurtenissen uit de geschiedenis. Op 29 oktober in 1787 bijvoorbeeld was de première van Mozart’s Don Giovanni en in 1829 stierf Mozart’s zus Nannerl (die had toen naam gemaakt als uitstekend pianiste). In 1837 was de première van een opera van Gaetano Donizetti, Roberto Devereux en er gingen een aantal jaren later ook wat operettes in première. Callas debuteerde in The MET in 1956 en in 2003 stierf tenor Franco Corelli op 82-jarige leeftijd (een van de beste tenoren ooit).
Dèsnogalwa! zouden ze hier in Brabant zeggen. Ik werd vorige week weer eens met enig dedain op mijn tongval en stijl gewezen, dus ik kan ik het even niet laten een Brabantse kreet in dit verder vrij cosmopolitisch logje op te nemen.
Kies daar maar eens uit! Ik broeide er een dagje op en koos vervolgens voor de première van Don Giovanni; die vond ik toch het meeste een sleutelrol spelen in de muziekgeschiedenis. Er zijn veel anekdotes over te vertellen, ik kies er een paar, de rest mag u zelf surfen op internet.
Het verhaaltje is gauw verteld: Don Juan en zijn escapades en zijn ontijdige dood, als hij ter verantwoording wordt geroepen voor zijn gedrag en het vertikt berouw te tonen.
Misschien heb ik er ooit eerder over geschreven of gesproken hoor, maar er zit een akkoord in die opera dat zodanig te interpreteren is dat het alle opera’s indeelt in de opera’s vóór dit akkoord en de opera’s erna. En dat u (als enigszins doorgewinterde leek) onmiddellijk kunt herkennen. Het gaat om het moment dat de Commendatore in het laatste bedrijf bij Don Giovanni aanklopt. De toonsoort is D-mineur, de toonsoort van de dood en het akkoord onder dat Mozart uitgevonden schijnt te hebben (boze tongen beweren dat Bach het ook al eens ergens gebruikt heeft, maar dat weet ik even niet, wie het wel weet mag het zeggen). Dat akkoord is een vreemde opeenstapeling van tertsen, waarvan de samenklank zo wringerig is dat je onmiddellijk begrijpt: hier is stront aan de knikker. In vaktermen heet dat dubbelverminderd, of hardverminderd; wie het precies weet mag het zeggen.
In de eeuwen daarna hebben componisten het akkoord vaak gebruikt als ze de dood of de duivel wilden aankondigen. Ik heb er mijn werkstuk voor mijn eindexamen analyse (van het conservatorium) over geschreven. Ik had er een goed cijfer voor, al kan ik me niet meer herinneren hoe hoog. Ik worstelde nogal met de theorievakken, maar dit akkoord van Mozart gaf me de kans ook eens te scoren aan die zwakke kant van mijn studie. Het werkstuk ligt hier nog steeds op de plank, het stof heeft er inmiddels wel grip op gekregen…
Don Giovanni zit verder vol met prachtige deunen, allemaal bruikbaar als losse aria’s tijdens concerten: Leporello’s aria ‘Madamina, il catalogo è questo’ (ook wel de Catalogus-aria genaamd) is zo’n heerlijk scoorstuk voor bariton waar je lekker uit kunt pakken; de aria van de Commendatore is een heerlijk stuk voor bas (de aria loopt trouwens uit in een duet tussen de Commendatore en Don Giovanni). Ook de dames hebben genoeg prachtigs te zingen: Donna Elvira zingt ‘Ah, fuggi il traditor’; Zerlina met haar poging haar vriendje gerust te stellen: ‘Batti, batti, o bell’ Masetto’; het duet tussen Zerlina en Don Giovanni ‘La ci darem la mano’ is een ideale toegift en ga zo maar door en dit lijstje is nog niet de helft van al het prachtigs dat er te beleven valt.
In het filmpje niet de aria van de Commendatore, maar een subtiel gezongen ‘Catalogus-aria’, door een van mijn favoriete baritons: Bryn Terfel, over wie ik trouwens een best geslaagde column schreef voor de website van de Klassiekshop. Het is niet zijn beste uitvoering ooit, hij loopt ergens halverwege vóór op het orkest (en herstelt dat met een verbluffend gemak…) maar het was de leukste die ik kon vinden. Knecht Leporello legt aan Don Elvira uit hoe het boekje in elkaar zit dat Don Giovanni aangelegd heeft over zijn veroveringen. Met een heel klein beetje kennis van het Italiaans is de aria uitstekend te volgen; ook een sterke kant van Terfel: zijn fabelachtige dictie.